TÌNH HÌNH THU HÚT VÀ SỬ DỤNG ODA Ở VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 1993 - 2006

1.     Số lượng vốn ODA thu hút và sử dụng ngày càng tăng

* Tình hình cam kết vốn ODA  cho Việt Nam

ODA là nguồn vốn quan trọng của ngân sách Nhà nước, được sử dụng để hỗ trợ thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội ưu tiên.

Ngày 9/11/1993, Hội nghị quốc tế các nhà tài trợ dành cho Việt Nam đã khai mạc tại Paris, đây là sự kiện đánh dấu sự hội nhập của Việt Nam với cộng đồng tài trợ quốc tế. Thông qua 14 Hội nghị CG (Hội nghị Nhóm tư vấn các nhà tài trợ dành cho Việt Nam), các nhà tài trợ đã cam kết ODA cho nước ta với tổng lượng đạt 37,011 tỷ USD. Mức cam kết năm sau cao hơn năm trước và đạt đỉnh điểm trong năm 2006 (4,4 tỷ USD). Trong thời kỳ 1993-2006, tổng giá trị ODA cam kết là 37,011 tỷ USD; tổng vốn ODA ký kết đạt khoảng 27,810 tỷ USD, tương đương 75% tổng vốn OĐA cam kết; tổng vốn ODA giải ngân đạt xấp xỉ 17,684 tỷ USD, tương đương 63,54% tổng vốn ODA ký kết.

ODA được cung cấp theo dự án hoặc chương trình dưới hình thức viện trợ không hoàn lại và vay ưu đãi. Khoảng 15 - 20% số vốn ODA cam kết nói trên là viện trợ không hoàn lại, hầu hết là các dự án hỗ trợ kỹ thuật, còn lại một phần nhỏ là các dự án đầu tư xây dựng quy mô nhỏ và phi dự án (viện trợ hàng hóa). Các khoản vay ưu đãi tập trung cho các dự án đầu tư xây dựng, trong đó có các dự án cấp quốc gia với giá trị hàng trăm triệu đô la Mỹ. Ngoài ra, còn có các khoản vay theo chương trình gắn với việc thực hiện khung chính sách, như khoản vay thể chế tăng trưởng và xóa đói giảm nghèo của IMF, chương trình tín dụng hỗ trợ giảm nghèo của WB.

Bảng 1: Cam kết, ký kết và giải ngân vốn ODA giai đoạn 1993-2006

Đơn vị: Triệu USD

Năm	Cam kết	Ký kết	Giải ngân
1993	1.860,80	816,68	413
1994	1.958,70	2.597,86	725
1995	2.311,50	1.443,53	737
1996	2.430,90	1.597,42	900
1997	2.377,10	1.685,81	1.000
1998	2.192,00	2.444,30	1.242
1999	2.146,00	1.503,15	1.350
2000	2.400,50	1.772,02	1.650
2001	2.399,10	2.427,42	1.500
2002	2.462,00	1.826,17	1.528
2003	2.838,40	1.772,98	1.422
2004	3.440,70	2.569,22	1.650
2005	3.748,00	2.529,11	1.782
2006	4.445,60	2.824,58	1.785
Tổng số	37.011,30	27.810,25	17.684,00

Nguồn: Bộ Kế hoạch và Đầu tư

Sau thành công của Hội nghị Nhóm Tư vấn các nhà tài trợ dành cho Việt Nam giữa kỳ tổ chức tại Nha Trang vào tháng 6 năm 2006, Hội nghị CG thường niên tháng 12 năm 2006 được đánh giá là Hội nghị thành công nhất từ trước đến nay trước bối cảnh Việt nam bước vào một giai đoạn phát triển mới. Tại Hội nghị này, Thủ tướng Chính phủ đã đối thoại trực tiếp với các nhà tài trợ trên tinh thần thẳng thắn, mang tính xây dựng về những vấn đề cùng quan tâm như thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội 5 năm 2006-2010, phát triển xã hội và môi trường bền vững, xây dựng nền tảng pháp luật và thể chế, hội nhập quốc tế và khu vực, hài hoà thủ tục và nâng cao hiệu quả viện trợ... Các nhà tài trợ đánh giá cao những nỗ lực của Việt Nam trong việc nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn vốn ODA. Tại Hội nghị  này Việt Nam và các nhà tài trợ đã thông qua mức cam kết ODA kỷ lục, cao nhất từ trước đến nay là 4,445 tỷ USD và cho  thấy xu thế gia tăng liên tục nguồn vốn ODA cam kết trong suốt thời gian qua.

* Tình hình ký kết vốn ODA cho Việt Nam

Trên cơ sở số vốn ODA cam kết của các nhà tài trợ đa phương và song phương, Chính phủ Việt Nam đã ký kết với các nhà tài trợ các Điều ước quốc tế về ODA (như hiệp định, nghị định thư, dự án, chương trình). Tính từ năm 1993 đến 9/2006, tổng giá trị các điều ước quốc tế về ODA đã được ký kết ước đạt khoảng 31,6 tỷ USD. Trong đó, vốn vay là 25,65 tỷ USD với 559 hiệp định; viện trợ không hoàn lại khoảng 6 tỷ USD.

Phần lớn các hiệp định vay đều có lãi suất rất ưu đãi, thời hạn vay và ân hạn dài. 48,8% số hiệp định vay đã ký có lãi suất dưới 1%/năm, thời hạn vay trên 30 năm, trong đó có 10 năm ân hạn; 33,9% hiệp định vay đã ký có lãi suất từ 1 – 2,5%/năm; khoảng 17,3% hiệp định vay đã ký có điều kiện vay kém ưu đãi hơn.

Trong năm 2006, nguồn vốn ODA được hợp thức hoá thông qua việc ký kết các hiệp định với các nhà tài trợ đạt 2.824,58 tiệu USD, trong đó ODA vốn vay là 2.423,64 triệu USD và ODA viện trợ không hoàn lại 400,94 triệu USD. Nguồn vốn ODA được ký kết tiếp tục tập trung vào các lĩnh vực ưu tiên như: Công nghiệp- năng lượng (30,78%); Giao thông vận tải-Bưu chính viễn thông (20,51%); Nông nghiệp và phát triển nông thôn (14,31%); Tài chính ngân hàng (13,19%).

Bảng 2: Cơ cấu ODA ký kết theo ngành, lĩnh vực năm 2006

Đơn vị: Triệu USD

Ngành lớn	Tổng số	ODA vay	ODA viện trợ	%
Công nghiệp-năng lượng	869,43	861,46	7,97	30,78
Giao thông vân tải-Bưu chính viễn thông	579,42	579,07	0,35	20,51
Nông nghiệp và phát triển nông thôn	404,06	377,68	26,38	14,31
Tài chính ngân hàng	372,62	291,02	81,60	13,19
Y tế-Giáo dục-Xã hội	219,53	131,76	87,77	7,77
Khoa học-Công nghệ-Môi trường	186,00	171,40	14,60	6,59
Quản lý Nhà nước-Cải cách hành chính	233,80	0	23,80	0,84
Ngành khác	169,72	11,25	158,47	6,01
Tổng số	2.824,58	2.423,64	400,94	100

* Tình hình giải ngân vốn ODA

Nguồn vốn ODA đã được giải ngân tính cho ngân sách Nhà nước (không bao gồm phần giải ngân cho các khoản chi tại nước tài trợ, chi cho chuyên gia...) trong giai đoạn từ năm 1993 đến hết năm 2006 ước đạt khoảng 15,9 tỷ USD, bằng 64,9% tổng giá trị các điều ước quốc tế về ODA đã ký kết và bằng khoảng 55,0% tổng lượng ODA đã cam kết trong thời kỳ này.

Tỷ lệ giải ngân thấp này đồng hành với việc tiến độ giải ngân vốn ODA chậm, chỉ đáp ứng được 70 – 80% yêu cầu giải ngân bình quân một năm của thời kỳ kế hoạch.

Mức giải ngân ODA khác nhau giữa các nhà tài trợ và giữa các loại hình dự án. Các dự án hỗ trợ kỹ thuật thường có mức giải ngân cao (chủ yếu là chi cho chuyên gia, mua sắm thiết bị, máy móc và đào tạo). Các dự án đầu tư xây dựng thường giải ngân chậm (chi phí nhiều thời gian cho công tác chuẩn bị như đền bù, di dân và tái định cư).

 Tổng mức giải ngân năm 2006 đạt trên 1.785 triệu USD, cao hơn kế hoạch đề ra (1.750 triệu USD), trong đó vốn vay đạt khoảng 1.550 triệu USD, viện trợ không hoàn lại đạt khoảng 235 triệu USD. trong tổng giá trị giải ngân năm 2006, vốn vay của 5 ngân hàng phát triển (WB, ADB, JBIC, KFW và AFD) đạt trên 1.400 triệu USD, chiếm 78,5% tổng số vốn ODA giải ngân.

2.     Đa phương hoá quan hệ giữa Việt Nam với các nhà tài trợ

Hiện nay có 28 nhà tài trợ song phương, trong đó có 24 nhà tài trợ cam kết ODA thường niên (úc, Bỉ, Canađa, Séc, Đan Mạch, Phần Lan, Pháp, Đức, Italy, Nhật Bản, Hàn Quốc, Lux-xem-bua, Hà Lan, New Zealand, Na Uy, Tây Ban Nha, Thụy Điển, Thụy Sỹ, Thái Lan, Anh, Hoa Kỳ, Ailen, ); 4 nhà tài trợ không cam kết ODA thường niên (áo, Trung Quốc, Nga, Singapore) mà cam kết ODA theo từng dự án cụ thể. Ví dụ, gần đây Trung Quốc cam kết cung cấp 85 triệu USD vốn vay ưu đãi để thực hiện dự án xây dựng nhà máy nhiệt điện Cao Ngạn.

Hiện có 23 tổ chức tài trợ ODA đa phương cho Việt Nam, bao gồm ADB, WB, JBIC, KFW, AFD, (nhóm 5 ngân hàng), Uỷ ban Châu Âu (EC), Quỹ các nước xuất khẩu dầu mỏ (OPEC), Quỹ Kuwait, Chương trình Phát triển của Liên hiệp quốc (UNDP), Quỹ Dân số Thế giới (UNFPA), Quỹ Nhi đồng Liên hiệp quốc (UNICEF), Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Quỹ Phát triển Nông nghiệp Quốc tế (IFAD), Chương trình Lương thực Thế giới (WFP), Quỹ môi trường toàn cầu (GEF) và Quỹ Đầu tư phát triển của Liên hiệp quốc (UNCDF), IMF.

Bảng 3: Số vốn ODA cam kết của 10 nhà tài trợ hàng đầu cho Việt Nam  giai đoạn 1993-2006

                                                                        Đơn vị: Triệu USD

Nhà tài trợ	Số lượng vốn cam kết
Nhật Bản	8.469,73
WB	5.329,82
ADB	2.900,97
Pháp	912,26
Đức	597,35
Đan Mạch	549,48
Thuỵ Điển	412,83
Trung Quốc	301,08
ôxtrâylia	282,32
EU	269,83

Nguồn: Bộ Kế hoạch và Đầu tư

Ngoài ra còn có trên 350 NGOs hoạt động tại Việt Nam, cung cấp bình quân một năm khoảng 100 triệu USD viện trợ không hoàn lại.

Trong số các nhà tài trợ, có 3 nhà tài trợ có quy mô cung cấp ODA lớn nhất là Nhật Bản, WB và ADB, chiếm trên 70% tổng giá trị các điều ước quốc tế về ODA được ký kết trong thời kỳ 1993 - 2006, trong đó Nhật Bản chiếm trên 40%.

Bảng 4: Cơ cấu ODA theo vùng (1993-2006) của các nhà tài trợ đa phương và UNDP

Đơn vị tính: Triệu USD

Vùng	Ngân hàng Phát triển Châu á (ADB)	Ngân hàng Thế giới (WB)	Chương trình Phát triển Liên Hiệp quốc (UNDP)
Tây Nguyên	50,81	70,29
Đồng bằng sông Cửu Long	135,71	434,61
Miền núi trung du phía bắc	137,14	133,58	4,62
Đồng bằng sông Hồng	239,23	210,31	2,08
Bắc Trung Bộ	273,08	209,83	1,60
Duyên hải miền Trung	337,10	186,96	14,86
Đông Nam Bộ	409,39	329,25	7,65
Liên vùng	795,03	2.560,19	12,70

Nguồn: Bộ Kế hoạch và Đầu tư

Bảng 5: Cơ cấu ODA theo vùng (1993-2006) của các nhà tài trợ song phương

Đơn vị tính: Triệu USD

Nhà tài trợ	Tây Nguyên	Đồng bằng sông Cửu Long	Miền núi trung du phía bắc	Đồng bằng sông Hồng	Bắc Trung bộ	Duyên hải miền Trung	Đông Nam Bộ	Liên vùng
Vương quốc Anh			1,53	1,77	1,40		2,15	131,04
Canađa		10,18	1,14	1,98	13,3			13,3
Đan Mạch	35,89	56,6	19,82	27,77	62,41	3,57	1,02	128,18
CHLB Đức	19,67	32,01	55,00	36,94	55,63	14,98	9,14	160,24
Hà Lan	6,30	23,03	2,00	19,34	3,07		14,43	47,22
Hàn Quốc			1,00	24,10	6,50	5,90	75,5	55,94
Nhật Bản	819,62	1.038,60	894,95	1.239,61	138,11	211,98	1.418,24	2.473,68
ôxtrâylia	2,16	118,06	3,86	6,68	10,45	35,37	2,25	4,9
Phần Lan	1,92		8,50	84,02	43,91	1,96	8,00	23,45
Pháp	38,24	9,77	43,81	92,62	35,37	48,05	125,96	264,40
Thuỵ Điển	5,31		63,93	6,77	26,696	51,09	22,62	63,93

Nguồn: Bộ Kế hoạch và Đầu tư

3.     Vốn ODA đã góp phần quan trọng trong việc cải thiện và phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội  Việt Nam.

Việt Nam đã tranh thủ được một nguồn vốn ODA khá lớn bổ sung cho đầu tư, có ý nghĩa quan trọng đối với sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội. Trong 5 năm 1996 - 2000, đầu tư bằng vốn ODA chiếm khoảng 12% tổng đầu tư toàn xã hội, bằng 24% tổng vốn đầu tư từ  ngân sách nhà nước và bằng 50% vốn tín dụng đầu tư phát triển của Nhà nước.

Với tỷ lệ vốn ODA trong cơ cấu vốn đầu tư toàn xã hội, ODA đã góp phần nhất định vào tăng trưởng kinh tế. Tỷ lệ vốn giải ngân trong tổng đầu tư toàn xã hội qua các năm cụ thể như  sau:

Bảng 6: Vốn ODA giải ngân trong tổng vốn đầu tư toàn xã hội

Đơn vị: triệu USD

	1996	1997	1998	1999	2000	2001	2002	2003
1. GDP	24578	26581	28113	29455	31429	33566	35983	38588
2. Tổng vốn đầu tư     toàn xã hội	6636	7328	6986	7508	8736	10279	11341	14655
3. Vốn FDI	2400	2655	1761	1351	1607	2200	1550	2650
4. Vốn ODA	726	1000	1242	1350	1650	1710	1527	1720
5. Vốn ODA/ tổng vốn     đầu tư (%)	10,9	13,6	17,8	17,9	18,9	14,7	13,5	11,7
6. Vốn ODA/GDP (%)	2,95	3,76	4,41	4,58	5,25	4,40	4,20	4,25

Nguồn: Bộ Kế hoạch và Đầu tư

Căn cứ vào chính sách ưu tiên sử dụng ODA của Chính phủ, Việt Nam đã định hướng nguồn vốn này ưu tiên cho các lĩnh vực như giao thông vận tải; phát triển năng lượng điện; phát triển nông nghiệp và nông thôn bao gồm cả thủy lợi, thủy sản, lâm nghiệp; cấp thoát nước và bảo vệ môi trường; y tế, giáo dục và đào tạo; khoa học và công nghệ...

* Vốn ODA đã làm thay đổi đáng kể bộ mặt của cơ sở hạ tầng kinh tế.

Cũng giống như các nước đang phát triển khác, Việt Nam thường được nhận nhiều ODA nhằm mục tiêu cải thiện cơ sở hạ tầng, đặc biệt trong lĩnh vực giao thông vận tải, truyền thông và năng lượng.

 Hơn 4,5 tỷ USD vốn ODA với 101 dự án do Trung ương quản lý đã và đang được thực hiện để phát triển ngành giao thông vận tải, chủ yếu tập trung cho đường bộ, đường biển và giao thông nông thôn.

Vốn ODA đã được sử dụng để khôi phục, nâng cấp và xây dựng mới 3.676 km đường quốc lộ; khôi phục và cải tạo khoảng 1.000 km đường tỉnh lộ;  Quốc lộ 5, quốc lộ 1A (đoạn Hà Nội-Vinh; đoạn TP. Hồ Chí Minh-Cần Thơ, TP. Hồ Chí Minh-Nha Trang); làm mới và khôi phục 188 cầu, chủ yếu trên các Quốc lộ 1, Quốc lộ 10, Quốc lộ 18 với tổng chiều dài 33,7 km; cải tạo và nâng cấp 10.000 km đường nông thôn và khoảng 31 km cầu nông thôn quy mô nhỏ; Cầu Mỹ Thuận; xây dựng mới 111 cầu nông thôn với tổng chiều dài 7,62 km (khẩu độ bình quân khoảng 25 – 100 m).

Vốn ODA đã đầu tư nâng cấp giai đoạn 1 cho cảng Hải Phòng để có thể bốc xếp được 250.000 TEV/năm; nâng cấp cảng Sài Gòn có công suất bốc xếp từ 6,8 triệu tấn/năm lên 8,5 triệu tấn/năm; xây dựng mới cảng nước sâu Cái Lân; cải tạo cảng Tiên Sa, Đà Nẵng.

Nguồn vốn ODA đầu tư cho việc phát triển ngành điện với tổng cam kết cho đến năm 2003 là 3,7 tỷ USD, hiện chiếm 40,3% trong tổng vốn đầu tư với 7 nhà máy điện lớn (Phú Mỹ 1, Phú Mỹ 2, Hàm Thuận - Đa Mi, Sông Hinh, Đa Nhim, Phả Lại 2, Trà Nóc) có công suất thiết kế chiếm 40% tổng công suất của các nhà máy điện ở Việt Nam xây dựng trong kế hoạch 5 năm 1996 – 2000. Tổng công suất phát điện tăng thêm do đầu tư bằng nguồn vốn ODA là 3.403 MW, bằng tổng công suất điện từ trước cho tới năm 1995. Trong ngành năng lượng điện, vốn ODA còn đầu tư để phát triển hệ thông đường dây và mạng lưới điện phân phối điện, bao gồm các dự án đường dây 500 KV Plâyku – Phú Lâm, đường dây 220 KV Tao Đàn – Nhà Bè, gần 50 trạm biến áp của cả nước, cải tạo nâng cấp mạng lưới điện thành thị và nông thôn ở trên 30 tỉnh và thành phố.

Trong số  4,45 tỉ USD vốn ODA mà các nhà tài trợ cam kết danh cho Việt nam  đưa ra tháng 12 năm 2006, các nước tài trợ cũng dành ưu tiên viện trợ cho các lĩnh vực cơ sở hạ tầng. Nhật bản, nước ở vị trí dẫn đầu với mức cam kết 890,3 triệu USD cho biết số ưu tiên này sẽ ưu tiên cho phát triển cơ sở hạ tầng, cụ thể là tuyến đường săt cao tốc Bắc – Nam và bảo vệ môi trường. Pháp với vốn viện trợ cam kết lớn thứ hai trong các nhà tài trợ và đứng đầu khối EU là 370,4 triệu USD cũng cho biết nguồn vốn ODA sẽ được sử dụng trong bốn lĩnh vực ưu tiên là giao thông đô thị, đường sắt, môi trường (quản lý nước và rác thải), phát triển nông thôn. Ngoài ra, các cam kết này cũng sẽ hỗ trợ các hoạt động trong lĩnh vực y tế và hiện đại hoá ngành tài chính. Nguồn vốn ODA dành cho năng lượng điện và giao thông chiếm tới hơn 40% vốn ODA của Việt Nam.

Bảng 7: Một số dự án lớn sử dụng vốn hỗ trợ phát triển chính thức

STT	Tên dự án	Địa điểm	Thời gian thực hiện	Tổng vốn đầu tư
Dự án vay vốn JBIC
1	Dự án cầu Bính	Thành phố Hải phòng	1994-2001	176,5
2	Cải tạo nâng cấp quốc lộ 5		1994-2003	215,6
3	Khôi phục cầu quốc lộ 1 (giai đoạn 1)		1994-2002	162,2
4	Khôi phục cầu quốc lộ 1 (giai đoạn 2)		1995-2004	211
5	Khôi phục cầu đường sắt Hà Nội-TP Hồ Chí Minh		1994-2004	119
	Cải tạo cảng Hải Phòng giai đoạn khẩn cấp		1994-2002	40
	Dự án khôi phục 10 cầu đường sắt trên tuyến đường sắt Thống nhất		1994-2006	1074
	Dự án cải tạo cảng Sài Gòn		1995-2000	500
	Dự án khôi phục 9 cầu đường sắt trên tuyến đường sắt Thống Nhất		1995-2001	807
	Cảng Cái Lân		1996-2004	108,4
	Hầm đường bộ qua đèo Hải Vân		1997-2005	251
	Hệ thống thông tin duyên hải		1997-2003	34
	Cải tạo nâng cấp quốc lộ 10		1998-2005	302
	Cải tạo nâng cấop quốc lộ 18		1998-2005	232
	Mở rộng cảng Tiên Sa		1999-2004	113
	Dự án phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đô thị Hà Nội		1999-2004	1933
	Cầu Thanh Trì &đoạn Nam Vành đai III Hà Nội		2000-2005	410
	Cầu Cần Thơ		2000-2006	370
	Dự án cải tạo cảng Hải Phòng giai đoạn 1 và 2		2000-2007	2540
	Cầu Bãi Cháy		2001-2005	180
	Khôi phục cầu Quốc lộ 1 đoạn Cần Thơ-Năm Căn		2003-2007	50
	Dự án đường Đông Tây		2003-2006	9700
	Dự án khôi phục 44 cầu đường sắt trên tuyến đường sắt Thống nhất	Tuyến đường sắt Thống Nhất	2004-2010	2472
Dự án vay vốn WB
24	Dự án giao thông nội thị 2		1994-1999	162
	Dự án hai tuyến đường thuỷ		1996-2001	61
	Dự án khôi phục quốc lộ 1-WB 1		1997-2003	236,6
	Dự án khôi phục quốc lộ 1 – WB3		1997-2004	89
	Dự án giao thông nội thị 1		2000-2004	145
	Dự án khôi phục quốc lộ 1 – WB 2		2001-2005	145
	Dự án giáo dục đại học	Các trường đại học	1998-2005	108
	Dự án phát triển giáo viên tiểu học (giai đoạn 1)	10 tỉnh, thành phố	2001-2005	36
Dự án vay vốn ADB
32	Dự án khôi phục quốc lộ 1 đoạn Nha Trang-Thành phố Hồ Chí Minh		1997-2002	204,9
	Dự án khôi phục quốc lộ 1 đoạn Hà Nội – Lạng Sơn		1999-2005	196,5
	Dự án khôi phục quốc lộ 1 đoạn Quảng Ngãi-Nha Trang		1999-2005	189,54
	Dự án đường xuyên á		2000-2004	46
	Dự án nâng cấp quốc lộ 9		2001-2005	130
	Dự án nâng cấp tỉnh lộ		2003-2006	121
	Dự án giáo dục kỹ thuật và dạy nghề	Các địa phương	1999-2004	121
	Dự án phát triển giáo dục trung học cơ sở (giai đoạn II)	Các địa phương	2005-2010	80
	Dự án phát triển giáo dục trung học cơ sở (giai đoạn II)	Các địa phương	2005-2010	80
Các nước và tổ chức khác
41	Trung tâm sản xuất chương trình - Đài Truyền hình Việt nam- Chính phủ Nhật Bản tài trợ	Hà Nội	1997-2001 2004-2007
	Dự án đóng tàu tìm kiếm cứu nạn trên biển- ORET- Hà Lan tài trợ	Thành phố Hải Phòng	2002-2005	800
	Dự án Đoàn tàu tốc hành giai đoạn 1 –CHLB Đức tài trợ	Thành phố Đà Nẵng	2002-2006	701
	Dự án 5 trường dạy nghề-Hàn Quốc tài trợ	Các địa phương	2004-2007	43
	Dự án 10 trường dạy nghề-Đức tài trợ	Các địa phương	2005-2006	12,5

Nguồn: Bộ Kế hoạch và Đầu tư

* ODA góp phần quan trọng vào sự phát triển cơ sở hạ tầng xã hội.

Tổng nguồn vốn ODA dành cho giáo dục và đào tạo ước khoảng 550 triệu USD, chiếm khoảng 8,5 – 10% tổng kinh phí giáo dục và đào tạo, đã góp phần cải thiện chất lượng và hiệu quả của công tác giáo dục và đào tạo, tăng cường một bước cơ sở vật chất kỹ thuật cho việc nâng cao chất lượng dạy và học, như dự án giáo dục tiểu học, trung học và đại học, dự án đào tạo nghề...

Nguồn vốn ODA đã đóng góp cho sự thành công của một số chương trình xã hội có ý nghĩa sâu rộng như Chương trình dân số và phát triển, Chương trình tiêm chủng mở rộng, Chương trình dinh dưỡng trẻ em, Chương trình nước sạch nông thôn, Chương trình chăm sóc sức khỏe ban đầu, Chương trình xóa đói giảm nghèo. Nhờ vậy, thứ hạng của nước ta trong bảng xếp hạng các quốc gia và chỉ số phát triển con người của Liên hợp quốc đều được cải thiện hàng năm.

ODA không chỉ bổ sung nguồn lực cho các chương trình xã hội mà điều quan trọng là đã góp phần thay đổi nhận thức và hành vi của người dân trong các lĩnh vực xã hội đòi hỏi có sự tham gia rộng rãi của các tầng lớp dân cư, như phòng chống đại dịch HIV/AIDS, phòng chống ma túy...

* ODA đã có tác dụng tích cực trong  tăng cường năng lực, phát triển thể chế trên nhiều lĩnh vực, đào tạo nguồn nhân lực, xây dựng pháp luật, cải cách hành chính...

Nhiều cơ quan đã được tăng cường năng lực với một lượng lớn các cán bộ được đào tạo và tái đào tạo về khoa học, công nghệ và kinh tế. ODA cũng mang lại những kinh nghiệm quốc tế có giá trị đối với sự nghiệp phát triển của nhiều lĩnh vực kinh tế, xã hội, khoa học, công nghệ và bảo vệ môi trường, quản lý nhà nước, pháp luật.

Với sự hỗ trợ kỹ thuật của ODA, một số bộ luật quan trọng đã được chuẩn bị đúng hạn và được Chính phủ trình Quốc hộ thông qua góp phần đáp ứng yêu cầu cải cách thể chế trong tiến trình của Việt Nam gia nhập WTO như Luật Đầu tư, Luật Đấu thầu, Luật Phòng chống tham nhũng...;

Việc cải thiện và nâng cao chất lượng trang thiết bị cũng như trình độ khám chữa bệnh thông qua các dự án viện trợ không hoàn lại tại hai bệnh viện lớn là Chợ Rẫy và Bạch Mai và các dự án hợp tác kỹ thuật của Nhật Bản trong lĩnh vực y tế cũng đã góp phần nâng cao năng lực của đội ngũ cán bộ y bác sỹ cũng như trang thiết bị khám chữa bệnh, qua đó cải thiện đời sống của nhân dân, đặc biệt là dân nghèo thành thị.

Thông qua chương trình tài trợ doanh nghiệp vừa và nhỏ giai đoạn 1 do Nhật Bản tài trợ, Ngân hàng Nhà nước đã hỗ trợ phát triển sản xuất cho 105 doanh nghiệp vừa và nhỏ, tạo nhiều công ăn việc làm ổn định. Ngoài số vốn 216 tỷ VND cho vay lại, các Ngân hàng thực hiện tham gia đóng góp  khoảng 130 tỷ VND và người vay cuối cùng góp khoảng 256 tỷ VND, nâng tổng số vốn đầu tư cho nền kinh tế lên khoảng 602 tỷ VND.

* ODA đã góp phần quan trọng thúc đẩy phát triển nông nghiệp và nông thôn, xóa đói giảm nghèo.

Kể từ khi thực hiện công cuộc đổi mới năm 1986 cho tới nay, công cuộc xoá đói giảm nghèo ở Việt Nam đã đạt được những bước tiến quan trọng. Số liệu các cuộc điều tra mức sống dân cư trong thời gian qua cho thấy tỷ lệ dân nghèo đã giảm từ 58% vào năm 1993 xuống còn 37% năm 1998 và 28,9% vào năm 2002 trong khi tỷ lệ nghèo lương thực giảm từ 25% năm 1993 xuống 15% năm 1998 và 9,96% năm 2002. Trong giai đoạn 1993-1998, tốc độ giảm nghèo đói trung bình hàng năm ở Việt Nam là 7,5% nhanh hơn tốc độ phát triển kinh tế trung bình là 6,4% cho cùng thời kỳ. Kết quả này cho thấy Việt Nam đã vượt mục tiêu phát triển thiên niên kỷ mà nước ta đã cam kết với thế giới. Điều này cho thấy phát triển kinh tế ở Việt Nam mang tính rộng rãi, tác động lên mọi bộ phận dân cư của cả nước.

Từ năm 1998, khi Chính phủ và các nhà tài trợ nhất trí tập trung nguồn vốn ODA cho phát triển nông nghiệp và nông thôn, xoá đói giảm nghèo thì việc phân bổ vốn ODA đã có xu thế cân đối hơn. Tuy nhiên, thực tế cho thấy rằng, ODA chủ yếu tập trung vào các vùng kinh tế trọng điểm. Vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ là địa bàn thu hút ODA lớn nhất, chiếm gần 30%  số vốn ODA ký kết nhưng chủ yếu tập trung vào tam giác kinh tế gồm 3 tỉnh Hà Nội, Hải Phòng và Quảng Ninh. Vùng đồng bằng Sông Cửu Long thu hút được một lượng đáng kể vốn ODA và phân bổ tương đối đồng đều giữa các tỉnh trong vùng. Còn vùng kinh tế trọng điểm Trung Bộ không có lợi thế về nhiều mặt, trong đó  nguồn vốn ODA thu hút cũng ít.

Khoảng 200 dự án với tổng vốn ODA hơn 3 tỷ USD đầu tư cho phát triển nông nghiệp và nông thôn, chiếm 14.4% tổng mức ODA cam kết. Các dự án ODA đã góp phần cung cấp nguồn tín dụng cho nông dân, tạo ra các ngành nghề phụ, phát triển công tác khuyến nông, khuyến lâm, khuyến ngư, phát triển giao thông nông thôn, cung cấp nước sạch, phát triển lưới điện sinh hoạt, trạm y tế, trường học.

Thông qua chương trình viện trợ không hoàn lại của chính phủ Nhật Bản, trên 30 cầu trên các trục giao thông huyện lộ và tỉnh lộ đã được cải tạo và xây dựng, dự kiến trên 80 cầu sẽ sớm được hoàn thành trong tương lai. Thông qua các dự án sử dụng vốn vay ưu đãi, đã xây mới và nâng cấp hơn 1700 km đường giao thông nông thôn, 13 nhà máy nước và 357 dự án điện. Dự kiến 92 dự án phát triển đường giao thông nông thôn, 48 dự án cấp nước và 43 dự án thuỷ lợi sẽ được hoàn thành trước năm 2007. Các dự án này đã có những đóng góp quan trọng trong việc giảm đói nghèo ở nông thôn nước ta. Kết quả hai cuộc điều tra mức sống năm 1993 và 1998 cho thấy các hộ dân cư sống ở nơi có đường giao thông đi qua có mức tăng thu nhập tăng nhanh hơn những hộ dân cư sống ở những nơi không có đường giao thông. Trong thời kỳ 1993-1998, mức tăng về tiêu dùng của hộ dân cư sống ở nơi có đường giao thông đi qua cao hơn nơi không có đường giao thông là 16%.

                                 

4.     Dự báo xu hướng thu hút vốn ODA trong thời gian tới

Dự báo, giai đoạn 2006-2010 sẽ là thời kỳ Việt Nam thu hút và sử dụng nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức (ODA) lớn nhất do nhu cầu tăng trưởng kinh tế, và đặc biệt đây là giai đoạn Việt Nam bắt đầu thực hiện các cam kết của WTO với tư cách thành viên chính thức. Kết quả vốn ODA dành cho Việt Nam năm 2006 đạt 4,45 tỷ USD, con số cao nhất từ trước đến nay, vượt cả mức kỳ vọng của Chính phủ Việt Nam là 4 tỷ USD và vượt xa mức cam kết 2005 tới 700 triệu USD. Phần lớn sự gia tăng này là do Ngân hàng Phát triển Châu á (ADB) tăng gấp đôi mức tài trợ cho Việt Nam (lên tới 1,14 tỷ USD). Kỷ lục mới về ODA cam kết chính là kết quả của việc trao đổi thông tin minh bạch giữa Chính phủ Việt Nam và các nhà tài trợ.

Theo dự báo, trong những năm sắp tới nguồn vốn ODA vào Việt Nam tiếp tục tăng và ổn định. Kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội 5 năm giai đoạn 2006-2010 được tập trung vào ba nội dung chính: Kinh tế, xã hội, môi trường. Về xã hội, ODA trong giai đoạn này sẽ được tập trung vào cơ sở hạ tầng xã hội như xây dựng bệnh viện, trường học, tập trung vào các hoạt động xoá đói, giảm nghèo ở vùng sâu, vùng xa nhằm tạo ra sự phát triển đồng đều giữa các vùng miền trong cả nước. Về môi trường, tập trung vào các dự án cải thiện môi trường đô thị, nông nghiệp nông thôn. Việc phát triển kinh tế gắn liền với xoá đói giảm nghềo và bảo vệ môi trường sẽ là nét mới để các nhà tài trợ cam kết tăng vốn ưu đãi ODA cho Việt Nam. Do đó, dự báo trong giai đoạn 2006-2010 Việt Nam sẽ thu hút được khoảng 14-15 tỷ USD (ODA).

Bảng 8: Huy động vốn ODA giai đoạn 2006-2010

Ngành, lĩnh vực	Gía trị ODA theo hiệp định 2001-2005		Dự báo giá trị ODA theo hiệp định 2006-2010		Dự báo giá trị ODA cam kết
	Tỷ USD	Tỷ trọng đầu tư	Tỷ USD	Tỷ trọng đầu tư	Tỷ USD
Nông nghiệp, thuỷ lợi, thuỷ sản kết hợp với phát triển nông thôn và xoá đói giảm nghèo	1,6	14,6%	2,2-2,5	18%0	2,9-3,3
Năng lượng và công nghiệp	2,1	18,7%	1,9-2,2	16%	2,6-2,9
Giao thông, bưu chính-viễn thông, cấp thoát nước và đô thị	2,9	26,3%	3,6-4,1	30%	4,8-5,5
Y tế, giáo dục và đào tạo, môi trường, khoa học công nghệ và các ngành khác	4,5	40,4%	4,3-4,9%	36%	5,8-6,6
Tổng	11,1	100%	12,0-13,6	100%	16,0-18,2

Nguồn: Trung tâm thông tin và dự báo Kinh tế-xã hội Quốc gia

5.     Những hạn chế trong thu hút và sử dụng vốn ODA

Bên cạnh những đóng góp tích cực, việc thu hút và sử dụng ODA trong 12 năm qua cũng có những mặt hạn chế chủ yếu sau:

Quá trình tổ chức thực hiện dự án gặp nhiều ách tắc, kéo dài thời gian dẫn đến tốc độ giải ngân vốn ODA chậm.

Những ách tắc chủ yếu diễn ra trong các khâu sau:

- Giải phóng mặt bằng: Theo tài liệu theo dõi của Bộ Kế hoạch và Đầu tư thì 80% các dự án bị ách tắc, vướng mắc, chậm trễ là do nguyên nhân này. Ví dụ, dự án Đài Truyền hình Việt Nam, thời hạn rút vốn sắp hết mà mới giải phóng xong mặt bằng; dự án nâng cáp quốc lộ 5, thời gian giải phóng mặt bằng lâu gấp 4 lần thời gian thi công công trình, do không có cơ chế thống nhất cho tất cả các địa phương để làm cơ sở giải quyết các vấn đề đền bù.

- Công tác đấu thầu: Thời gian tiến hành đấu thầu thường bị kéo dài do Việt Nam mới làm quen với nguyên tắc và điều kiện đấu thầu theo thông lệ quốc tế. Các PMU thường tự đưa ra các yêu cầu ban đầu mà không có sự tham gia của tư vấn chuyên nghiệp nên nhiều dự án gây tranh cãi, thắc mắc trong quá trình chọn nhà thầu hoặc kéo dài thời gian xét thầu.

Chất lượng các nhà thầu được lựa chọn thấp, không đáp ứng được yêu cầu của dự án đặt ra. Các PMU không tiến hành xác minh những khả năng của nhà thầu như khả năng tài chính, khả năng kỹ thuật, tiến độ thi công... Vì vậy, khi thực hiện xảy ra tình trạng: nhà thầu không tuân thủ nghiêm ngặt quy trình, nội dung trong bản thiết kế chi tiết để giảm chi phí hoặc cần tăng tiến độ thực hiện thì phía nhà thầu không có khả năng huy động đủ nguồn lực về tài chính, máy móc thiết bị, con người...

Giải ngân chậm dẫn tới các hậu quả sau đây:

+ Giải ngân vốn ODA bị kéo dài làm thay đổi các thông số của F/S của các dự án, dẫn tới làm giảm hiểu quả của dự án, hạn chế khả năng trả nợ, là nguy cơ làm tăng nợ quá hạn cho Chính phủ, làm ùn đọng vốn ODA cam kết và ký kết.

+ Chậm đưa công trình vào sử dụng gây lãng phí, thất thoát nguồn lực, công trình kém hiệu quả.

+ Làm giảm tính ưu đãi của vốn vay (rút ngắn thời gian ân hạn, kéo dài thời gian trả phí cam kết).

+ Làm giảm uy tín của ta đối với các nhà tài trợ về năng lực tiếp nhận và sử dụng ODA, ảnh hưởng trực tiếp đến việc vận động nguồn vốn này.

Chất lượng một số công trình sử dụng vốn ODA chưa bảo đảm

Phần lớn các chương trình dự án tập trung vào lĩnh vực xây dựng cơ bản. Chất lượng một số công trình sử dụng vốn ODA chưa bảo đảm đúng những tiêu chuẩn định mức của bản thiết kế đặt ra. Ban vận hành phải bỏ chi phí đáng kể ra để bảo dưỡng tu sửa. Nguyên nhân là trong quá trình thực hiện xảy ra thất thoát, lãng phí. Thất thoát trong xây dựng cơ bản hiện nay của Việt Nam chiếm khoảng 20%-30% tổng vốn đầu tư trong từng dự án. Chẳng hạn trường hợp PMU đã không tiến hành xác minh các khả năng khác của nhà thầu như: khả năng tài chính, kỹ thuật, tiến độ thi công nên dẫn đến trường hợp nhiều nhà thầu đã ăn bớt, thay đổi nguyên liệu so với tiêu chuẩn kỹ thuật của bản thiết kế đề ra như công trình quốc lộ 18, nhà thầu thay cát vàng bằng cát đen...

Mặt khác, chất lượng, nội dung thiết kế kỹ thuật tổng thể và chi tiết không phù hợp với thực tế, không lường hết được biến cố kỹ thuật cũng như sự thay đổi bất thường của môi trường nên phải chỉnh sửa thiết kế hoặc thiết kế lại toàn bộ nội dung. Ví dụ, dự án đường xuyên á phải thiết kế lại gần như toàn bộ, và chậm so với thời gian tiến độ ban đầu là một năm; tiểu dự án đường Tuy Phong- Nha Trang với hợp đồng R100-R200 thì khối lượng công việc tăng lên 30% (Thay đổi đường từ 12,5m lên 18,6m và làm thêm 6 đường tránh).

Một số dự án hỗ trợ kỹ thuật viện trợ không hoàn lại cũng chưa đạt được hiệu quả như mong muốn vì dự án còn nặng về các yếu tố đầu vào (nhập xe con, đi khảo sát ở nước ngoài...), nhẹ về các kết quả đầu ra. Hậu quả là nhiều dự án chồng chéo nhau về nội dung, kết quả dự án không được khai thác và sử dụng một cách thích đáng...

Công tác quản lý nhà nước còn nhiều hạn chế

Quản lý nhà nước là nguyên nhân bao trùm của những hạn chế trong việc thu hút và sử dụng ODA. Bất cập trong công tác quản lý nhà nước thể hiện ở việc phân cấp, phân định chức năng , nhiệm vụ của các cơ quan quản lý nhà nước; hệ thống chính sách và những văn bản pháp luật liên quan đến vốn ODA; việc thẩm định phê duyệt, bố trí vốn đối ứng, theo dõi, giám sát các dự án ODA...